Petrol Yönünü Bulamıyor!

Küresel piyasalarda haberler oldukça karmaşık. Altın fiyatları ons başına 2700 doları geçerek rekor seviyelere ulaştı bile. Bu durumu Orta Doğu’daki savaş genişledikçe yatırımcıların güvenli varlıklara yöneldiğinin bir işareti olarak yorumluyoruz.

Haberlere göre İsrail, dünyanın yedinci büyük petrol üreticisi olan İran’a saldırmaya hazırlanıyor. Dünyanın en büyük ikinci petrol ihracatçısı olan Rusya’nın petrol altyapısı da zaman zaman Ukrayna insansız hava araçlarının saldırısına uğruyor.

Artan jeopolitik riskler ve kritik üretim bölgelerinde olası petrol arz kesintileri göz önüne alındığında, petrol fiyatlarının da altın gibi yükselmesini beklemek akla uygun olan seçenektir. Ancak petrol fiyatları son dönemde oldukça keskin bir şekilde düştü ve İsrail-Hamas savaşının başlamasından bu yana neredeyse %20 oranında geriledi.

Şubat 2022’de Rusya Ukrayna’yı işgal ettikten kısa bir süre sonra, yatırımcılar paniğe kapılarak uluslararası gösterge olan Brent ham petrolünü varil başına 80 ABD dolarından 120 ABD dolarına çıkardılar. Bu ayın başında İsrail’in, İran destekli Lübnan’daki Hizbullah’a saldırması ve İran’ın İsrail’e yaklaşık 200 füze göndermesiyle fiyatlar yeniden yükseldi ve varil başına neredeyse 10 dolar arttı. Ancak bu şiddetli olayların her birinden sonra petrol piyasaları sakinleşti ve düştü.

Ukrayna işgali sonrasında yaşanan artış ve ardından gelen düşüş, nispeten kolay açıklanabilir. 2022’nin başlarında enerji arzı nispeten azalmıştı. Petrol, COVID-19 kısıtlamalarından çıkan ekonomilerde, çalışanların işlerine geri dönmesi ve fabrikalarla otoyolların yeniden canlanmasıyla oldukça kıt hale gelmişti. Aynı zamanda, Suudi Arabistan liderliğindeki OPEC fiyatları yüksek tutmaya çalışıyor, daha az petrol üretiyordu.

Suudi planı, çeşitli OPEC üyelerinin ve müttefiklerinin kota fazlası üretmesi ve yaptırımlara rağmen Rusya’nın petrol ihracatının şaşırtıcı derecede dirençli olmasıyla suya düştü. Rusya şu anda günde yaklaşık beş milyon varil petrol ihraç etmeye devam ediyor; bu rakam Ukrayna savaşı öncesine yakın. Avrupa’nın yaptırım nedeniyle satın almadığı petrolü Hindistan ve Çin alıyor.

İsrail’in Hizbullah’a saldırmasının ve İran’ın misilleme yapmasının ardından yaşanan düşüş ise biraz farklı bir durum. İlk başta, ABD Başkanı Joe Biden, İsrail’in yanıtının İran’ın petrol varlıklarına yönelik bir saldırı olacağına işaret etti. Fiyatlar %10 arttı ancak Beyaz Saray, Demokrat aday Kamala Harris’in Donald Trump ile başa baş gittiği bir ortamda benzin fiyatlarındaki birkaç dolarlık artışın oy kazandırmayacağını belirledi. O zamandan beri, İsrail’in Biden’a İran’ın petrol, nükleer veya diğer askeri olmayan sitelerine saldırmayacağını bildirdiği kulis bilgileri arasında. Görünüşe göre, İran’ın günde iki milyon varillik petrol ihracatı –en azından şimdilik– güvende.

Ancak İsrail blöf yapıyorsa ve İran’ın petrol endüstrisine saldırırsa, fiyatlar kesinlikle yükselse de çılgınca artmayabilir. Bunun nedeni, enerji piyasalarında 2022’nin aksine arz fazlası olmasıdır. Cuma günü petrol 73 ABD dolarından işlem gördü ve bu, İsrail ile İran savaşın eşiğindeyken bile 52 haftalık en yüksek fiyatı olan yaklaşık 94 ABD dolarının oldukça altında.

OPEC üretimi artırmak istiyor. Bu durum Kanada ve Brezilya gibi OPEC dışı üreticilerin üretimi ve ihracatı artırmasıyla küresel pazar payını yeniden kazanma ya da en azından kaybetmeme çabasının bir işareti. Beş yıl önce petrolün %44’ü OPEC dışı ülkelerden geliyordu; bugün ise bu oran %60’a yaklaşıyor. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), gelecek yıl OPEC dışı ülkelerden gelen üretimin günde 1,5 milyon varil artmasını bekliyor.

Aynı zamanda petrol talebi Çin’de zayıflıyor. Çin, üçüncü çeyrekte ekonomisinin yıllık %4,6 büyüdüğünü açıkladı; bu oran bir buçuk yılın en düşük büyüme oranı. Çin’in 10% büyüme dönemi sona erdiği kanısı yaygın. Sonuç olarak Çin bu yıl ve muhtemelen 2025’te beklenenden daha az petrol ithal edecek. Çin’in büyüme hızının yavaşlamasının yanı sıra elektrikli otomobil imalatında dünyanın birinci sırasına oturması ve Çin hükümetinin petrol kullanımını azaltan sektörlere olan desteği (elektrikli otomobil, yeşil enerji) petrol fiyatını aşağı çeken etmenler arasında. Çin özellikle ağır vasıtalarda doğalgaz kullanımını enerji güvenliği için kritik görüyor. 

21 Ekim 2024 Ankara